Plastic kamelen

Sommige namen van steden hebben een magische klank. Bij het horen van de naam Samarkand doemen beelden op van drukke stoffige bazaars, karavaantochten en sprookjesprinsessen en kringelt de geur van waterpijpen en oosterse specerijen in je neus. We hebben vreselijk veel zin in deze stad.

Aan het einde van de middag komen we aan. De snelheidsduivel die zich onze taxichauffeur noemde heeft ons in twee uur van Dushanbe naar de grens met Oezbekistan gereden, terwijl er toch vier uur voor die reis stond. Onze tijdwinst wordt echter tenietgedaan doordat we zonder enige reden anderhalf uur moesten wachten bij de grens, te midden van honderdtweeënnegentig ongeduldig douwende Oezbeken met plastic tassen vol speelgoed, tapijten en broden.

Ons hotel met uitzicht op de 14e-eeuwse Bibi Khanum-moskee is met zijn houten balkons, kleurrijke tapijten en Perzische ligbedden hopeloos sfeervol. We droppen onze tassen en lopen Tashkent Street op, de hoofdstraat die de belangrijkste monumenten van Samarkand met elkaar verbindt. De straat is geplaveid met gladde tegels en wordt aan weerszijden geflankeerd door groene grasstroken met daarachter souvenirwinkels. Golfkarretjes volgeladen met Oezbeekse bejaarden zoeven geruisloos voorbij. Even later passeert een Amerikaans echtpaar op een gehuurde tandem, daarna een Chinees jongetje in een elektrische skelter in de vorm van een raceauto. We nemen een late lunch op een terras met voor ons een levensgrote plastic kameel. Samarkand blijkt een nogal hoog Disneygehalte te hebben.

We lopen verder naar het Registan, een historisch plein dat omringd wordt door drie madrassas (Koranscholen) uit de 15e en 17e eeuw. Ze zijn alle drie op een iets andere manier gedecoreerd met fijne mozaïeken. Een van de drie façades vangt nog net het late middaglicht en dat is prachtig. Als we de eerste madrassa in gaan komen we op een binnenplaats die wordt omringd door twee verdiepingen met kleine klaslokalen. De lokalen op de onderste verdieping zijn allemaal gevuld met souvenirwinkels, maar het geeft niet. De schoonheid van de gebouwen overwint de toeristenkermis. De poorten en luiken zijn rijk versierd met kleurrijk tegelwerk. We hebben zelden zoiets moois gezien en zijn er stil van. Elke foto die je hier maakt lukt. 

’s Avonds eten we in een Oezbeeks restaurant met uitzicht op het Registan, dat nu sprookjesachtig verlicht is. Het restaurant verkoopt alleen Oezbeekse soep en gegrild vlees, net zoals bijna alle andere restaurants in Samarkand overigens. Echte ondernemers zijn het niet, die Oezbeken. Het stikt hier van de toeristen maar overal verkopen ze dezelfde traditionele pot. Een restauranthouder die iets anders zou doen zou steenrijk kunnen worden. Pizza of Thaise curry zou hier goud waard zijn. Het is vreemd dat niemand eraan denkt. In China zou dit nooit voorkomen.

De volgende ochtend bezoeken we de bazaar die er voor Centraal-Aziatische begrippen erg netjes uitziet. De koopwaar is uitgestald in kaarsrechte rijen onder degelijke overkappingen. Het geroezemoes en de chaos van een typische Oosterse bazaar zijn ver te zoeken. De sfeer ook. Het is te gepolijst. Vervolgens lopen we over een keurige gloednieuwe loopbrug naar de klassieke Khazrat-Khizr-moskee, volgens de Lonely Planet-gids de mooiste moskee van Samarkand. Het bouwwerk werd onlangs gerestaureerd en daar is helaas geen mozaïektegeltje aan te pas gekomen. De muren en plafonds zijn opgefrist met behulp van hagelwitte latex en opgeschilderde versieringen. Het lijkt alsof hier een team van Ikea-decorateurs bezig is geweest. Ze hebben er een lightversie van een moskee van gemaakt: een moskerette. Het gebouw ziet er fris uit, maar de ziel is eruit. De modernisering heeft wel een voordeel: de moskee is nu rolstoeltoegankelijk en bejaardenvriendelijk. De gemiddelde leeftijd van de bezoekers is dan ook boven de 70.

Ondanks de disneyficering is een bezoek aan Samarkand de moeite waard. Het heeft een paar beeldschone monumenten die ons bij zullen blijven. De monumenten liggen echter niet meer in een stad, maar in een speciaal voor toeristen ontworpen park. Het is een gekke gewaarwording: deze stad is 2800 jaar oud en toch hebben we het gevoel net een paar jaar te laat te zijn gekomen.

Ap en Madelijn